□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى يۇي جياڭيان
”جاڭاشا ەنەرگيا جۇيەسىن جەدەل ورناتۋ جۇڭگو جونىنەن العاندا، اسىرەسە، شينجياڭ سياقتى ەنەرگيا ٴىرى رايونى جونىنەن العاندا، ماڭىزدى رەال مانگە يە“، ـ دەدى جۇڭگو ينجەنەريا اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى يۋان لياڭ.
2023 ـ جىلى ”كومىر قىشقىل گازىنىڭ شىعارىلۋىن ەڭ جوعارى مانگە جەتكىزۋ، كومىر قىشقىل گازىن بەيتاراپتاندىرۋ“ نىساناسىن كوزدەپ، كومىردىڭ ساپالى ٴوندىرىس قۋاتىن جارىققا شىعارۋدى جەدەلدەتىپ، مۇناي ـ تابيعي گاز قورىن مولايتىپ، ٴونىمىن جوعارىلاتۋدى ىلگەرىلەتىپ، ەنەرگيا كەسەسىن ورنىقتى، مىقتى ۇستاۋمەن بىرگە، شينجياڭ كۇن سايىن ىلگەرىلەپ، ۇتىمدى جاعدايدا ۇمتىلىپ، كوپ نەگىزدى ەنەرگيا قاتار ٴومىر سۇرەتىن، سايكەستى داميتىن ارنا قالىپتاستىردى.
جاڭاشا ەنەرگيا جۇيەسىن ورناتۋ _ كۇردەلى جۇيەلى ينجەنەريا، ەنەرگيا كاسىپ سالاسى تىزبەگىنىڭ جوعارى ـ تومەنگى بۋىنىن، ٴتۇرلى ەنەرگيا تۇرلەرىن، ەنەرگيا پايدالاناتىن ٴتۇرلى كاسىپتەردى جانە سالالاردى قامتيدى. 2023 ـ جىلى شينجياڭ تۇتىنۋدىڭ دارەجەسىن جوعارىلاتۋدى ىلگەرىلەتىپ، ەنەرگيادان پايدالانۋدىڭ اناعۇرلىم تازا، جوعارى ٴونىمدى، جاسىل، تومەن كومىر قىشقىل گازدى بولۋىنا مۇمكىندىك جاسادى.
باسىمدىقتى تياناق ەتتى
_ جاڭاشا ەنەرگيا جۇيەسى جەدەل قۇرىلدى
ەنەرگيا تۋرالى ٴسوز بولعاندا، تۇتاس دۇنيە ٴجۇزى، تۇتاس جۇڭگو تۇرعىسىنان شينجياڭعا قاراۋ كەرەك.
پارتيا 20 ـ قۇرىلتايى بايانداماسىندا ”جاڭاشا ەنەرگيا جۇيەسىن جەدەل جوبالاۋ، ورناتۋ“ تۇڭعىش رەت ورتاعا قويىلدى. ەندەشە، جاڭاشا ەنەرگيا جۇيەسى دەگەن نە؟ جۇڭگو ينجەنەريا اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى لي ياڭ بىلاي دەپ قارادى: جاڭاشا ەنەرگيا جۇيەسى دەگەنىمىز تازا، تومەن كومىر قىشقىل گازدى، حاۋىپسىز، جوعارى ٴونىمدى بولۋدى وزەكتى نىسانا ەتكەن، كوپ ٴتۇرلى ەنەرگيا سايكەستى دامۋدى نەگىزگى تۇلعا ەتكەن، زەردەلى ەلەكتر تورى، ەنەرگيا ساقتاۋ تەحنيكاسى، جاڭا ەنەرگيا قاتارلىلاردى تىرەك ەتكەن، ەنەرگيا ٴوندىرىسى، تاسىمالداۋ، ساقتاۋ، تۇتىنۋ سياقتى ٴتۇرلى بۋىنداردىڭ زەردەلى، جوعارى ٴونىمدى، باياندى بولۋىن جۇزەگە اسىرۋ.
”جاڭاشا ەنەرگيا جۇيەسىن ورناتۋ، ٴسوز جوق، قازىندى ەنەرگياعا بولعان يەك سۇيەۋدى بارىنشا ازايتىپ، پارنيكتىك گازدىڭ شىعارىلۋىن ازايتاتىندىعى داۋسىز. سونىمەن بىرگە جاڭاشا ەنەرگيا جۇيەسىن ورناتۋ ٴارى ەلىمىزدىڭ ەنەرگيا حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ٴۇشىن“. يۋان لياڭ مىنالاردى ٴبىلدىردى: سونىمەن بىرگە قازىندى ەنەرگياسى مەن قايتا تۋىندايتىن ەنەرگياسى مول شينجياڭنىڭ جاڭاشا ەنەرگيا جۇيەسىن جوبالاپ قۇرۋىندا كورنەكتى باسىمدىعى بار، مۇنداي ەنەرگيا باسىمدىعىنا تۇتاس ەلدەگى باسىم كوپ ساندى ولكە، اۆتونوميالى رايون، توتە قاراستى قالالار تەڭەسە المايدى.
شينجياڭدا ەنەرگيا بايلىعى مول ٴارى شوعىرلانعان. ساندى مالىمەتتە كورسەتىلۋىنشە، شينجياڭدا كومىردىڭ مەجەلەنگەن بايلىق مولشەرى 2 تريلليون 190 ميلليارد توننا بولىپ، بۇكىل ەلدىكىنىڭ % 40ىن ۇستاعان؛ كومىر قاباتى گازىنىڭ مەجەلەنگەن بايلىق مولشەرى 7 تريلليون 510 ميلليارد تەكشەمەتر بولىپ، بۇكىل ەلدىكىنىڭ %26ىن ۇستاعان؛ مۇنايدىڭ، تابيعي گازدىڭ مەجەلەنگەن بايلىق مولشەرى جەكە ـ جەكە 23 ميلليارد توننا، 17 تريلليون 500 ميلليارد تەكشەمەتر بولىپ، تۇگەلدەي بۇكىل ەل بويىنشا الدىڭعى ورىندا تۇرعان؛ جەل ەنەرگياسى تەحنيكاسىنىڭ اشۋعا بولاتىن مولشەرى بۇكىل ەلدە ەكىنشى ورىندا، كۇن ەنەرگياسى تەحنيكاسىنىڭ اشۋعا بولاتىن مولشەرى بۇكىل ەلدە ٴبىرىنشى ورىندا تۇرعان.
تەك ەنەرگيا بايلىعى مەن تەحنيكاسى جاعىندا باسىمدىعى كورنەكتى بولىپ قانا قويماي، CCUS (كومىر قىشقىل گازىن جيناۋ، پايدالانۋ جانە پەشەتتەپ ساقتاۋ تەحنيكاسى) جاڭا تەحنيكاسىنان پايدالانىپ كومىر قىشقىل گازىنىڭ شىعارىلۋىن ازايتۋدا دا شينجياڭنىڭ وڭىرلىك باسىمدىعى بار. تارىم، جوڭعار، تۇرپان ـ قۇمىل سىندى 3 ۇلكەن ويپات كولەمدەنگەن كومىر قىشقىل گازىمەن مۇناي ىعىستىرۋ جانە گەولوگيالىق پەشەتتەپ ساقتاۋ شارت ـ جاعدايىن ازىرلەگەن. ”شينجياڭنىڭ 3 ۇلكەن ويپاتى مۇناي الابىنىڭ كومىر قىشقىل گازىن بايلىققا اينالدىرىپ پايدالانۋ جانە كومىپ ساقتاۋ كومەسكى كۇشى شامامەن 4 ميلليارد توننا، كولەمدەنگەن كومىر قىشقىل گازىن گەولوگيالىق پەشەتتەپ ساقتاۋ جانە بايلىققا اينالدىرىپ پايدالانۋدان ۇلگى كورسەتۋدى ورىستەتۋدەگى ۇيلەسىمدى جەر“، ـ دەدى لي ياڭ.
بايلىق ارتىقشىلىعى مەن وڭىرلىك ورىن باسىمدىعىن تياناق ەتىپ، شينجياڭ ەنەرگيا نەگىزدىك قۇرىلعى قۇرىلىسىنا ايرىقشا دەن قويدى.
ٴبىر جىل ىشىندە شينجياڭ ەنەرگيا ۇلكەن ارناسى جۇيەسىن كۇش سالا تۇلعالاپ، مەملەكەتتىڭ ەنەرگيا بايلىعىنىڭ قۇرلىقتاعى ۇلكەن ارناسى قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتىپ، ”گازدى باتىستان شىعىسقا جەتكىزۋدى“ جانە جۇڭگو ـ قازاقستان سۇيىلتىلعان مۇناي ـ تابيعي گاز شەكارا اتتاعان قۇبىر ينجەنەريا قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتىپ، ”شينجياڭنىڭ ەلەكترىن سىرتقا جەتكىزۋ“، ”شينجياڭنىڭ كومىرىن سىرتقا تاسىمالداۋ“ ارناسىن جانە سايكەستى ينجەنەريا قۇرىلىسىن جەدەلدەتىپ، جاڭاشا ەنەرگيا جۇيەسىن جەدەل جوبالادى، ورناتتى.
”شينجياڭنىڭ كومىرىن سىرتقا تاسىمالداۋ“ جاڭا ارناسى _ جياڭجۇنمياۋ _ نوم تەمىر جولىن مىسال ەتسەك، بۇل تەمىر جول سانجى حۇيزۋ اۆتونوميالى وبلىسى مەن قۇمىل قالاسىن تۇتاستىرىپ، لانجوۋ _ شينجياڭ تەمىر جولىن، لينحى _ قۇمىل تەمىر جولىن جالعادى، كومىر قاتارلى كوپ قولدى تاۋاردى شينجياڭنان شىعارۋدىڭ سولتۇستىك بولىكتەگى التىن ارناسى، جۇندۇڭ، قۇمىل سىندى 100 ميلليون توننا دارەجەسىندەگى 2 كومىر بازاسىنىڭ ”شينجياڭنىڭ كومىرىن سىرتقا تاسىمالداۋىنا“ جاڭا جول اشتى.
قامداۋعا كەپىلدىك ەتۋ اۋىر مىندەتى
_ ٴداستۇرلى ەنەرگيا مەن جاڭاشا ەنەرگيا ۇشتاستىرىلدى
تازا ەنەرگيانى نەگىزگى تۇلعا ەتكەن، كوپ نەگىزدى ەنەرگيا قاتار ٴومىر سۇرەتىن، ٴداستۇرلى قازىندى ەنەرگياعا بولعان يەك سۇيەۋدى ازايتۋ، كومىر قىشقىل گازىن شىعارۋدى جانە قورشاعان ورتانىڭ لاستانۋىن ازايتۋ _ جاڭاشا ەنەرگيا جۇيەسىنىڭ مازمۇن ەرەكشەلىگىنىڭ ٴبىرى.
’”كومىر مول، مۇناي تاپشى، تابيعي گاز از بولۋ‘ _ ەلىمىزدىڭ مەملەكەت جاعدايى. جاڭا ەنەرگيا زور كولەمدە پايدالانىلۋدان بۇرىن كومىر ٴالى دە ەكونوميكا دامۋىنىڭ ورنىقتىرعىشى“. جۇڭگو كەن كاسىبى داشۋەسىنىڭ شينجياڭعا كومەككە كەلگەن كادرى، باتىس بولىك ەنەرگيا زەرتتەۋ ورنىنىڭ باستىعى ۋاڭ ۋىنفىڭ مىنالاردى ٴبىلدىردى: شينجياڭنىڭ كومىرى ٴالى دە مەملەكەتتىڭ ەنەرگيا حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ اۋىر مىندەتىن ارقالاپ وتىر، بۇكىل ەلدى ەنەرگيامەن قامداۋعا كەپىلدىك ەتۋ كەلەلى جاعدايىنا قىزمەت وتەيدى.
اۆتونوميالى رايوندىق 10 ـ كەزەكتى پارتكوم جەتىنشى جالپى ماجىلىسىندە كومىردى نەگىز، مۇناي مەن تابيعي گازدى شەشۋشى تەتىك، جاڭا ەنەرگيانى بەتالىس ەتىپ، جاڭا داۋىردەگى مەملەكەتتىك ”ٴۇش بازا، ٴبىر ارنا“ قۇرىلىسىن جاپپاي ىلگەرىلەتىپ، بۇكىل ەلدىڭ ەنەرگيا جانە بايلىق ستراتەگيالىق قامتاماسىزدىعى بازاسىن قۇرۋ ورتاعا قويىلدى.
كومىردىڭ ساپالى ٴوندىرىس قۋاتى جارىققا شىعارىلدى. 2023 ـ جىلى شينجياڭ جۇندۇڭ ەكونوميكالىق ـ تەحنيكالىق اشۋ رايونىنداعى تيانچى ەنەرگيا وڭتۇستىك اشىق كومىر كەنى، ٴۇرىمجى قالاسىنداعى ۋدۇڭ كومىر كەنى، كۇشار قالاسىنداعى وقۇربۇلاق كومىر كەنى تەكسەرىپ وتكىزىپ الۋدان ٴوتىپ، مەملەكەتتەگى تۇڭعىش توپتاعى زەردەلىلەنگەن ۇلگى كورسەتەتىن كومىر كەن قاتارىنا ەنگىزىلدى. 2023 ـ جىلى ”شينجياڭنىڭ كومىرىن سىرتقا تاسىمالداۋدىڭ “ 100 ميلليون توننادان اساتىندىعى مەجەلەنىپ وتىر.
كومىر كاسىپ سالاسى تىزبەگى ۇزارتىلدى. گۋاڭحۇي ەنەرگيا جارنا شەكتى سەرىكتەستىگى، شينجياڭ شين ـ يە ەنەرگيا حيميا ونەركاسىپ شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگى قاتارلى كاسىپورىندار ٴبىر توپ كومىر حيميا ونەركاسىبى جاڭا نىسانىن وندىرىسكە قوسىپ، كەسەك ـ كەسەك كومىر وسىزاماندانعان كومىر حيميا ونەركاسىبى تەحنيكاسى ارقىلى ”تولىق پايدالانىلىپ“، ٴونىم قۇنى سۇرىپتالماعان كومىردىڭ نەشە ەسەسىندەي، اۋەلى، ون نەشە ەسەسىندەي بولدى. كومىردىڭ تازا، جوعارى ٴونىمدى پايدالانىلۋىن ىلگەرىلەتتى، جۇندۇڭ، قۇمىل، ىلە ٴبىر توپ كومىردەن مۇناي ـ گاز ايىرۋ نىسانىن ىلگەرىلەتۋ كۇن تارتىبىنە ەنگىزدى، ٴبىر توپ كومىردى ساپاسىنا قاراي، دارەجەسىنە قاراي پايدالانۋ نىسانى جۇمىس باستاپ، وندىرىسكە قوسىلدى.
مۇناي ـ تابيعي گاز ٴوندىرۋ، وڭدەۋ شوعىرى قۇرىلىسىن جەدەلدەتتى. تارىم ويپاتىندا ەلىمىزدەگى ەڭ ۇلكەن، ەرەكشە تەرەڭ قاباتتاعى مۇناي ـ تابيعي گاز ٴوندىرىس بازاسى قۇرىلدى، ەلىمىزدەگى تۇڭعىش 10 مىڭ مەترلىك تەرەڭ ۇڭعىما _ شىندي تاكى 1 ـ ۇڭعىماسى جەر شارىنىڭ تەرەڭ قاباتىنا قاراي گۇرىلدەي بويلاپ، قازىر 9000 مەتردەن استى؛ جوڭعار ويپاتىندا شينجياڭ مۇناي الابى نازاردى داعدىلى ەمەس مۇناي ـ تابيعي گاز بايلىعىن بارلاپ اشۋعا شوعىرلاندىرىپ، جاڭا كەزەكتى مۇناي توڭكەرىسىن باستاپ، تاقتاتاستا جانە تىعىز قيىرشىقتى تاۋ جىنىسىندا ”ماي تارتۋدى“ باستادى؛ كورلا شاڭكۋ جوعارى، جاڭا تەحنيكالىق كاسىپ سالالارىن اشۋ رايونى مۇناي، مۇناي ـ حيميا كاسىپ سالاسى باقشاسىندا مايتاۋ مۇناي حيميا توبى تارىم جىلىنا ٴبىر ميلليون 200 مىڭ توننا ەتيلەن ٴوندىرۋ 2 ـ مەرزىمدىك نىسانى ىسكە قوسىلدى، جۇڭكۇن جاڭا ماتەريال جىلىنا 600× 2 مىڭ توننا تابيعي گازدان ەتيلەن گليكول ٴوندىرۋ نىسانى وندىرىسكە قوسىلىپ، ”ٴبىر تەكشەمەتر گازدان” “ٴبىر تىلكىم شۇپەرەككە“ دەيىنگى ارالىق تىزبەكتى اشىپ، حيميا ونەركاسىبى مەن توقىماشىلىق، كيىم ـ كەشەكتىڭ بايلانىستى دامۋىن جۇزەگە اسىردى.
كوپ ٴتۇرلى ەنەرگيا ٴبىرىن ـ ٴبىرى تولىقتاپ، سايكەستى دامىدى. شينجياڭداعى ەڭ ٴىرى كومىر ٴوندىرۋ كاسىپورنى _ مەملەكەتتىك ەنەرگيا توبى شينجياڭ ەنەرگيا شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگى كومىر ٴوندىرىس قۋاتىن قۇرۋدى جەدەلدەتۋمەن بىرگە، جاڭا ەنەرگيا بازارىن بەلسەنە اشىپ، ٴۇرىمجى مەن قۇمىلدا قارجى قوسقان 2 ميلليون 600 مىڭ كيلوۆاتتىق فوتوۆولتتىق نىسان قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋدە؛ مۇناي ـ تابيعي گاز بارلاۋدى، اشۋدى نەگىز ەتكەن تارىم مۇنايلىعى وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ كۇن ەنەرگياسى بايلىعىنىڭ قاسيەتى جاقسى، پايدالانۋعا بولاتىن جەردىڭ مولدىعى باسىمدىعىنان پايدالانىپ، جاسىل، تومەن كومىر قىشقىل گازدى بولۋعا قاراي بۇرىلىس جاساۋدى جەدەلدەتىپ، كوپتەگەن فوتوۆولت نىساندارىن باستاپ سالىپ، وندىرىسكە قوستى.
ەكونوميكالىق دامۋدىڭ جاڭا باسىمدىعىن جەتىلدىردى. 2023 ـ جىلى شينجياڭ ياشين كومىر قاباتى گازىنا قارجى قوسۋ، اشۋ (توبى) شەكتى سەرىكتەستىگى قۇرىلدى، ول تاپسىرعان فۋكاڭ كومىر قاباتى گاز الابىنىڭ 6 ميلليارد 100 ميلليون تەكشەمەتر كومىر قاباتى گازىنىڭ انىقتالعان قور مولشەرى جونىندەگى مالىمەت جاراتىلىستىق بايلىق مينيسترلىگىنىڭ ساراپتاۋىنان، ەستەلىككە الۋىنان ٴوتىپ، شينجياڭ كومىر قاباتىنداعى گاز قورىن ەستەلىككە الدىرۋدا ٴنول جاردى.
جاسىل ەنەرگيا تاسقىندادى
_ ەرەكشە كولەمدى، تومەن كومىر قىشقىل گازدى تازا ەنەرگيا بازاسى قۇرىلدى
تەبىندەي ىلگەرىلەدى! 2023 ـ جىلى شينجياڭدا كوركەم كورىنىستى نەگىز ەتكەن جاڭا ەنەرگيا ۇشقان قۇستاي دامىپ، جاڭاشا ەنەرگيا جۇيەسىن جەدەل ورناتۋ اياق الىسىندا اناعۇرلىم ”جاڭا“ ساپانى ايگىلەدى.
ەرەكشە كولەمدى، تومەن كومىر قىشقىل گازدى تازا ەنەرگيا بازاسىن قۇرۋدى تياناق ەتىپ، جاڭا ەنەرگيانىڭ دامۋىن جەبەيتىن باعا مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىردى، سوڭعى 2 جىلدا شينجياڭ جاڭا ەنەرگيانى، سونداي ـ اق وعان قاتىستى كاسىپ سالاسىن سايكەستى دامىتۋدى جەدەل ىلگەرىلەتەتىن، جاڭاشا ەنەرگيانى ساقتاۋدى اقاۋسىز، ٴتارتىپتى دامىتۋدى ورناتۋ، اقاۋسىزداندىرۋ، قولداۋ سايكەستى ساياسات ـ شارالارىن ىركەس ـ تىركەس شىعاردى. 2023 ـ جىلى 11 ـ ايدىڭ سوڭىنا دەيىن، شينجياڭ ەلەكتر تورىنىڭ ورنالاستىرۋ ولشەمىندەگى جاڭا ەنەرگيا گەنەراتور اگراگاتتارىنىڭ سيىمدىلىعى شامامەن 60 ميلليون كيلوۆاتقا جەتىپ، ەلەكتر قاينارى جالپى گەنەراتور اگراگاتتارىنىڭ %40تەن استامىن يەلەگەن.
شينجياڭنىڭ جاسىل ەلەكتر بايلىعى مول، ”ەنەرگيا“ قۋاتى جەتكىلىكتى، باياندى دامۋ كومەسكى كۇشى شەكسىز. لي ياڭ بىلاي دەپ تانىستىردى: تەك شينجياڭداعى قۇمدى ٴشول مەن قۇبا ٴتۇزدىڭ ٴار جىلى قابىلدايتىن كۇن نۇرى رادياتسيا مولشەرى 400 ميلليارد توننا ولشەمدى كومىرمەن بارابار، بۇل 2022 ـ جىلعى جۇڭگوداعى ولشەمدى كومىر ٴونىم مولشەرىنىڭ 122.8 ەسەسىندەي، وسىنشاما كەڭ كوسىلگەن ٴشول دالا مەن قۇبا تۇزدە توراپپەن تۇتاستىرىلعان جانە توراپسىز كولەمدى، ەرەكشە كولەمدى فوتوۆولتتىق ەلەكتر ستانسياسىن، سونداي ـ اق فوتوۆولتتىق كەشەندى قولدانۋدان ۇلگى كورسەتۋ بازاسىن قۇرۋعا ۇيلەسەدى.
قازىر شينجياڭ قۇمىل 10 ميلليون كيلوۆاتتىق جاڭا ەنەرگيا بازاسىن جانە ميلليون كيلوۆاتتىق جاڭا ەنەرگيا شوعىرلانعان 10 نەشە ٴوڭىردى قۇردى، سالىنىپ جاتقان جاڭا ەنەرگيا كولەمى 70 ميلليون كيلوۆاتتان استى. ساناق ساندى مالىمەتىندە كورسەتىلۋىنشە، 2023 ـ جىلى 1 ـ ايدان 11 ـ ايعا دەيىن شينجياڭنىڭ جەل كۇشى فوتوۆولتتىق ەلەكتر تاراتۋ نىسانى بويىنشا تۇراقتى مۇلىككە قوسىلعان قارجى سايكەس مەزگىلدەگىدەن 1.3 ەسە ارتقان.
جاڭا ەنەرگيانىڭ جىلدام توراپقا قوسىلۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتۋ ٴۇشىن، 2023 ـ جىلى شينجياڭ 750 كيلوۆولتتىق ەلەكتر جەتكىزۋ، كەرنەۋ وزگەرتۋ بويىنشا 15 ينجەنەريانى باستادى، جۇمىسىن قالپىنا كەلتىردى، 24 ٴتۇرلى ”قۇمدى شولدە، قۇبا تۇزدە، يەن دالادا“ جەل ەلەكترى مەن فوتوۆولتتىق ەلەكتر جەتكىزۋ، ەلەكترمەن قامداۋ ينجەنەرياسىن سالىپ، وندىرىسكە قوسادى. 2023 ـ جىلى 12 ـ ايدىڭ 10 ـ كۇنىنە دەيىن شينجياڭدا تىڭنان ارتقان جاڭا ەنەرگيا گەنەراتور اگراگاتتارىنىڭ كولەمى 20 ميلليون 118 مىڭ كيلوۆاتقا جەتىپ، وسى جىل ىشىندە تىڭنان ارتۋ، توراپپەن تۇتاستىرىلۋ كولەمى مەملەكەت بويىنشا 1 ـ ورىندى يەلەدى.
جاڭا ەنەرگيانى قابىلداۋ جەبەلىپ، ەلەكتر جۇيەسىنىڭ حاۋىپسىز، ورنىقتى اينالىمى قامتاماسىزداندىرىلدى. 2023 ـ جىلى تاشقورعان، چارقىلىق، بۋىرشىن، حىجيڭ سياقتى جەرلەردىڭ سۋ تارتىپ، ەنەرگيا ساقتاۋ نىسانىنىڭ ىرگە تاسىن قالاۋ ىركەس ـ تىركەس قۇرىلىس باستادى. باتىس سولتۇستىكتەگى تۇڭعىش سۋ تارتىپ، ەنەرگيا ساقتاۋ ەلەكتر ستانسياسى _ مەملەكەتتىك ەلەكتر تورى فۋكاڭ سۋ تارتىپ، ەنەرگيا ساقتاۋ ەلەكتر ستانسياسىنىڭ 1 ـ ٴنومىرلى گەنەراتور اگراگاتى ىسكە قوسىلىپ، ەلەكتر تاراتتى.
سۋ تارتىپ، ەنەرگيا ساقتاۋ ەلەكتر ستانسياسى بەينە ”ەرەكشە زاريادتاعىش“ سياقتى، سۋدان جاسالعان اككۋمۋلياتورمەن تەڭ، ەلەكتر تورىنىڭ رەتتەۋ قابىلەتىن كورنەكتى جوعارىلاتىپ، جاڭا ەنەرگيانىڭ زور كولەمدە سىرتقا ورنىقتى جەتكىزىلۋىنە كەپىلدىك ەتەدى.
جاڭاشا ەنەرگيا جۇيەسىن قۇرۋدا تەك جەل ەنەرگياسىن، كۇن ەنەرگياسىن، سۋ ەنەرگياسىن جەدەل دامىتۋمەن عانا توقتالماۋ كەرەك. يۋان لياڭ بىلاي دەپ ٴتۇسىندىردى: حالىقارادا ورتاق مويىندالعان جاڭاشا ەنەرگيا جۇيەسى تاعى سۋتەگى ەنەرگياسى، بيولوگيا تەكتى ەنەرگيا يادرو ەنەرگياسى، جەر جىلۋى ەنەرگياسى سياقتىلاردى قامتيدى.
قازىر الەمدەگى سۋتەگى ەنەرگياسى كاسىپ سالاسى جەدەل دامۋدا، مول جەل، جارىق بايلىعى بار شينجياڭ سۋتەگى ەنەرگياسى كاسىپ سالاسىن دامىتۋدىڭ جاڭا ورايىن بەلسەنە مىقتى يگەرىپ، جەلمەن، جارىقپەن ەلەكتر شىعارىپ، سۋدى ەلەكتروليزدەۋ ارقىلى سۋتەگىن جاساۋدا.
”سۋتەگى ەنەرگياسى _ 21 ـ عاسىرداعى ەڭ دامۋ بولاشاعىنا يە ەكىنشى ەنەرگيا“. جۇڭگو ينجەنەريا اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى پىڭ سۋپيڭ بىلاي دەدى: 2022 ـ جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن امەريكا، گەرمانيا، جاپونيا، جۇڭگونى قامتىعان 41 مەملەكەت پەن رايون مەملەكەتتىڭ سۋتەگى ەنەرگياسى كاسىپ سالاسىن دامىتۋ ستراتەگياسىن بەلگىلەپ جاريالادى، سۋتەگى ەنەرگياسى ەلىمىزدىڭ ەنەرگيادا تومەن كومىر قىشقىل گازدى دامۋىنىڭ ماڭىزدى جولى بولماق.
2022 ـ جىلى مەملەكەتتىك دامۋ جانە رەفورما كوميتەتى، مەملەكەتتىك ەنەرگيا مەكەمەسى «سۋتەگى ەنەرگياسى كاسىپ سالاسىن دامىتۋدىڭ ورتا، ۇزاق مەرزىمدىك جوسپارىن (2021 _ 2035 ـ جىل)» باسىپ تاراتىپ، سۋتەگى ەنەرگياسىنىڭ مەملەكەتتىك ەنەرگيا جۇيەسىندەگى ورنىن ايقىنداپ، كەزەكتەگى جانە الداعى ٴبىر مەزگىلدەگى سۋتەگى ەنەرگياسى كاسىپ سالاسى جونىندە جۇيەلى ورنالاستىرۋ جاسادى. 2023 ـ جىلى شينجياڭ ”سۋتەگى 10 تارماعىن“ جاريالاپ، «اۆتونوميالى رايوننىڭ سۋتەگى ەنەرگياسى كاسىپ سالاسىن دامىتۋدىڭ 3 جىلدىق ارەكەت جوباسىن (2023 _ 2025 ـ جىل)» شىعاردى، قارامايلى، ىلە، ٴۇرىمجى، قۇمىل تۇڭعىش توپتاعى سۋتەگى ەنەرگياسىنان ۇلگى كورسەتۋ اۋماعى بولىپ بەلگىلەندى. سول جىلى 8 ـ ايدا ەلىمىزدىڭ ەڭ زور كولەمدى فوتوۆولتتىق جاسىل سۋتەگىنەن ۇلگى كورسەتۋ نىسانى كۇشار قالاسىندا جاپپاي سالىنىپ بولىپ، وندىرىسكە قوسىلدى.
قارامايلى قالاسى جاڭا جارىس جولىن جەدەل يەلەپ، 2023 ـ جىلعى باتىس بولىكتىڭ سۋتەگى ەنەرگياسى جينالىسىن وتكىزدى. ”جاسىل سۋتەگىنىڭ، جاسىل ەلەكتردىڭ، جاسىل جىلۋدىڭ قولدانىلۋ قاجەتىن تياناق ەتىپ، جەلدەن، جارىقتان پايدالانىپ سۋتەگىن جاساۋدى، مۇناي حيميادا سۋتەگىن قولدانۋدى، سۋتەگى ەلەكترىمەن قامداۋدى ارقاۋ ەتىپ جوبالاپ، ورنالاستىردى“. قارامايلى قالالىق دامۋ جانە رەفورما كوميتەتى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ ورىنباسار شۋجيى، مەڭگەرۋشى يۇي پىڭفي مىنالاردى ٴبىلدىردى: بولاشاقتا ”جاساۋ، ساقتاۋ، تاسىمالداۋ، وڭدەۋ، قولدانۋ“ سىندى سۋتەگى ەنەرگياسى كاسىپ سالاسى ەكولوگياسىن قالىپتاستىرىپ، شينجياڭنىڭ سۋتەگى ەنەرگياسى كاسىپ سالاسىن جوعارى ساپالى دامىتۋدىڭ ويداعىداي اتويشىسى جانە باستاماشىسى بولامىز.
جاسىل دامۋ
_ تومەن كومىر قىشقىل گازدى تۇرمىس ەكولوگيالىق وركەنيەت سالتىنا جەتەكشى بولدى
جاڭاشا ەنەرگيا جۇيەسىن قالىپتاستىرۋدىڭ ەڭ سوڭعى تابان تىرەر تياناعى تۇتىنۋ، جوعارى ساپالى دامۋدىڭ اناعۇرلىم ويداعىداي حالىق تۇرمىسىنا تيىمدىلىك جەتكىزۋىنە، جۇرت تىلەگىن ۇيىستىرۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك.
ورتالىق قالا بولعان ٴۇرىمجى جاڭا ەنەرگيا بويىنشا زاريادتاۋ باعاناسىن ورنالاستىرۋدى ەڭ الدىمەن جەدەلدەتىپ، «ٴۇرىمجى قالاسىنىڭ 2023 _ 2025 ـ جىلدارداعى ەلەكترمەن قوزعالاتىن اۆتوكولىكتەردىڭ زاريادتاۋ نەگىزدىك قۇرىلعىلار قۇرىلىسىن اتقارۋ جوباسىن» باسىپ تاراتىپ، 2023 ـ جىلى الەۋمەتتىك زاريادتاۋ قۇرىلعىسىنان ،2100ىن جەكەلىك زاريادتاۋ قۇرىلعىسىنان 15 مىڭىن جاڭادان قوسۋدى؛ 2024 ـ جىلى الەۋمەتتىك زاريادتاۋ قۇرىلعىسىنان ،2300ىن جەكەلىك زاريادتاۋ قۇرىلعىسىنان 17 مىڭىن جاڭادان قوسۋدى؛ 2025 ـ جىلى الەۋمەتتىك زاريادتاۋ قۇرىلعىسىنان ،2600ىن جەكەلىك زاريادتاۋ قۇرىلعىسىنان 18 مىڭىن جاڭادان قوسۋدى ايقىندادى.
جاڭا ەنەرگيالى اۆتوكولىك تۇتىنۋى قوسىمشا قاراجاتى ساياساتىنىڭ، جاڭا ەنەرگيالى اۆتوكولىك ساتىپ الۋ سالىعىن ازايتۋ، كەشىرىم ەتۋ ساياساتىن جالعاستىرۋدىڭ جانە سايكەستى زاريادتاۋ قۇرىلعىلارىن ۇزدىكسىز كەمەلدەندىرۋدىڭ ارقاسىندا، 2023 ـ جىلى شينجياڭنىڭ جاڭا ەنەرگيالى اۆتوكولىك ساتىلىمى ۇزدىكسىز كۇسەت بولىپ، 1 ـ ايدان 10 ـ ايعا دەيىن بولشەك ساتىلۋ سوماسى سايكەس مەزگىلدەگىدەن 2.7 ەسە ارتتى.
جاڭا ەنەرگيالى اۆتوكولىكتىڭ قاتىناۋداعى زاريادتاۋ قاجەتىن قاناعاتتاندىرۋ ٴۇشىن، 2023 ـ جىلى شينجياڭ جوعارى قارقىندى تاس جولداعى زاريادتاۋ باعاناسى قۇرىلىسىن جەدەلدەتتى، قازىر بۇكىل شينجياڭداعى جوعارى قارقىندى تاس جولداردىڭ قىزمەت وتەۋ اۋماعىن زاريادتاۋ باعاناسىمەن جاپپاي قامتۋ نەگىزىنەن جۇزەگە اسىرىلدى.
بۇقارانىڭ تابىس سەزىمىن، باقىت سەزىمىن، حاۋىپسىزدىك سەزىمىن جوعارىلاتۋ ٴۇشىن، شينجياڭ ”كومىردى ەلەكترگە وزگەرتۋ“ ينجەنەرياسىن ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتتى. 2023 ـ جىلى 11 ـ ايدىڭ 11 ـ كۇنىنە دەيىن 2023 ـ جىلعى ”كومىردى ەلەكترگە وزگەرتۋدىڭ “ 2ـ مەرزىمى بويىنشا تۇرعىنداردى جىلۋمەن قامداۋ قۇرىلعىلارى 279 مىڭ 549 وتباسىنا جەتكىزىلىپ، اناعۇرلىم كوپ بۇقارا جىلىنۋدا تازا ەنەرگيادان پايدالاناتىن بولدى.
حالىق تۇرمىسىندا گازدان پايدالانۋ قاجەتىن زور كۇشپەن قاناعاتتاندىرىپ، ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تۇرمىس ساپاسىن جوعارىلاتتى. 2023 ـ جىلى اۆتونوميالى رايوندىق حالىق ۇكىمەتى جۇڭگو مۇناي ـ تابيعي گاز توبى شەكتى سەرىكتەستىگىمەن ستراتەگيالىق سەلبەستىك كەلىسىمىنە قول قويىسىپ، شينجياڭنىڭ 10 ايماق ـ وبلىسىندا وڭتۇستىك، سولتۇستىك شينجياڭ تابيعي گاز قۇبىرى ينجەنەرياسىن كەڭەيتىپ سالىپ، كەڭەيتىپ سالۋ جالپى ۇزىندىعى 4977 كيلومەترگە جەتىپ، 23 قالا رايونى قۇبىر تابيعي گازى جەتكىزىلمەگەن اۋدان ـ قالالار مەن شينجياڭ ٴوندىرىس ـ قۇرىلىس بيڭتۋانىنىڭ تۋان ـ الاڭدارىن قامتىپ، اۋا ساپاسىن بارىنشا جاقسارتىپ، شامامەن 10 ميلليون بۇقارا تىكەلەي يگىلىككە كەنەلدى.
جاسىل تۇتىنۋعا جەتەكتەۋ ٴۇشىن، شينجياڭ جاسىل ەلەكتر جانە ”جاسىل كۋالىك“ ساۋدا كولەمىن ۇزدىكسىز كەڭەيتتى. 2023 ـ جىلى مەملەكەت ەلەكتر تورى شينجياڭ ەلەكتر قۋاتى شەكتى سەرىكتەستىگى حۋاديان شينجياڭ ەلەكتر تاراتۋ شەكتى سەرىكتەستىگى سياقتى ورىندارمەن جاسىل ەلەكتر تۇتىنۋ كەلىسىمىن جاساسىپ، تاعان بولىگىنىڭ كەڭسە عيماراتىندا الدىمەن %100 جاسىل ەنەرگيادان پايدالانعان تۇڭعىش ورتالىق كاسىپورنىنا اينالدى؛ سانجى حۇيزۋ اۆتونوميالى وبلىستىق دامۋ جانە رەفورما كوميتەتى جيىنى 7000 كيلوۆات ساعات جاسىل ەلەكتر ساۋداسىنا قاتىناسىپ، 100 پارشا ”جاسىل كۋالىك“ ساتىپ الىپ، كەڭسە عيماراتىندا %100 بۇكىلدەي جاسىل ەلەكترمەن قامدالاتىن شينجياڭداعى تۇڭعىش جەرگىلىكتى ۇكىمەت ورگانىنا اينالدى.
2023 ـ جىلى 12 ـ ايدىڭ 19 ـ كۇنىنە دەيىن شينجياڭنىڭ ەلەكتر قۋاتى ساۋدا ورتالىعى شەكتى سەرىكتەستىگى ٴبىر ميلليارد 460 ميلليون كيلوۆات ساعات جاسىل ەلەكتر ساۋداسىن ۇيىمداستىرىپ، ٴبىر ميلليون 690 مىڭ ”جاسىل كۋالىكتى“ ساۋداعا سالىپ، جەكە ـ جەكە 2022 ـ جىلعى سول تۇستاعى كولەمىنىڭ 50 ەسەسىندەي، 5.6 ەسەسىندەي بولىپ، ساۋداعا قاتىناسقان ەلەكتر تاراتۋ كاسىپورىندارى، ەلەكتر قۋاتى تۇتىنۋشىلارى سايكەس مەزگىلدەگىدەن %790 ارتتى.
جاسىل ٴتۇس شينجياڭ ەكونوميكاسىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنىڭ ەڭ ايقىن ٴتۇپ بوياۋىنا اينالدى.
جۇڭگو ينجەنەريا اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى يۋان لياڭ
جاڭا دامۋ كەزەڭىن تياناق ەتىپ، جاڭا دامۋ ۇستانىمىن دايەكتىلەندىرىپ، جاڭا دامۋ ارناسىن قالىپتاستىرىپ، جاڭاشا ەنەرگيا جۇيەسىن ورناتۋ كاسىپ سالاسىنىڭ دەڭگەيىن جوعارىلاتۋعا جەتەكتەپ، دامۋدىڭ جاڭا ۇلگىسىن، جاڭا كاسىپ كۇيىن، جاڭا قوزعاۋشى قۋاتىن قالىپتاستىرىپ، جاڭا ساپالى وندىرگىش كۇشتەردى ارتتىرادى.
جاڭاشا ەنەرگيا جۇيەسىن ورناتۋدا تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ تەتىك. شينجياڭ ساۋداگەر شاقىرىپ قارجى ەنگىزىپ قانا قويماي، تاعى ساۋداگەر شاقىرىپ، پاراسات ەنگىزۋى كەرەك.
مول ەنەرگيا بايلىعى نەگىزىن ازىرلەگەن شينجياڭ تاعى قارجىمەن جانە دارىندىلارمەن ”سۇيەمەلدەسە“ بولعانى، جاڭاشا ەنەرگيا جۇيەسىنىڭ ”جۇڭگو ۇلگىسىن“، ”جۇڭگو جوباسىن“ قالىپتاستىرۋى ابدەن مۇمكىن.
بولاشاقتا شينجياڭ ەنەرگيا ساقتاۋ نەگىزدىك قۇرىلعىلارى، تارالۋ ۇلگىسىندەگى شاعىن ەلەكتر تورى نەگىزدىك قۇرىلعىلارى سياقتىلاردى قامتىعان ەلەكتر تورى نەگىزدىك قۇرىلعىلار قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، ەنەرگيا جەتكىزۋ، سەپتەۋ ونىمدىلىگى مەن زەردەلىلەندىرۋ ورەسىن جوعارىلاتۋعا ٴتيىس.
شينجياڭ ازيا _ ەۆروپا قۇرلىعىنىڭ ورتاسىنا ورنالاسقان، بولاشاقتا حالىقارالىق سەلبەستىكتى تەرەڭدەتىپ، ”ٴبىر بەلدەۋ، ٴبىر جولدى“ بىرگە قۇراتىن ەلدەرمەن جاڭاشا ەنەرگيا تەحنيكاسىنىڭ دامۋى مەن قولدانىلۋىن بىرگە ىلگەرىلەتۋى كەرەك.
