□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى ٴرايدا
1 ـ ايدىڭ 4 ـ كۇنى ورتالىق راديو ـ تەلەۆيزيا باس ستانسياسىنىڭ «2024 ـ جىلعى كوكتەم مەرەكەسى بىرلەسكەن ساۋىق كەشىنىڭ» بولىمشە الاڭدارى جاريالاندى، مۇنىڭ ىشىندە شينجياڭنىڭ قاشقارى بار!
بۇل باس ستانسيانىڭ كوكتەم مەرەكەسى بىرلەسكەن ساۋىق كەشىنىڭ تۇڭعىش رەت شينجياڭدا بولىمشە الاڭ ورنالاستىرۋى ەسەپتەلەدى.
نە ٴۇشىن شينجياڭ بولادى؟ نە ٴۇشىن قاشقار بولادى؟
شينجياڭدا ”شينجياڭ جاقسى جەر، قاشقارعا جەتپەي شينجياڭعا كەلدىم دەمە“ دەگەن ٴسوز كەڭ تارالعان.
شينجياڭ وتانىمىزدىڭ باتىس سولتۇستىك شەكاراسىنا ورنالاسقان، جەر اۋدانى ٴبىر ميلليون 660 مىڭ شارشى كيلومەتر، بۇكىل ەل جەر اۋدانىنىڭ التىدان ٴبىرىن ۇستايدى.
بۇل ارادا قارلى تاۋ، ورمان، قۇبا ٴتۇز، جايلاۋ، ٴشول دالا، وزەن، كول سياقتى ەرەكشە كوركەم كورىنىستەر بار. بۇل كوركەم كورىنىستەر توڭىرەكتىڭ ٴتورت بۇرىشىنان كەلگەن ادامداردىڭ ”جىرى مەن ارمانىنا“ اينالعان.
بۇل ارادا ۇزىندىعى 5700 كيلومەتردەن اساتىن قۇرلىق شەكارا سىزىعى 8 مەملەكەتپەن شەكارالاسادى. مەملەكەتتىك كەڭەس بەكىتكەن سىرتقا ەسىك اشقان 20 شەكارا وتكەلى شىعىسپەن بىرلەسىپ، باتىسقا شىعارۋدىڭ التىن ارناسىن قالىپتاستىرعان.
بۇل ارادا جۇڭگونىڭ باتىس سولتۇستىك شەكارا وڭىردە قۇرعان تۇڭعىش ەركىن ساۋدا سىناق رايونى _ جۇڭگو (شينجياڭ) ەركىن ساۋدا سىناق رايونى بار؛ مەملەكەت بويىنشا 9 ـ، باتىس سولتۇستىك ٴوڭىر بويىنشا 1 ـ شەكارا بويىنداعى ٴتۇيىندى وركەندەتۋ، ەسىك اشۋ سىناق رايونى _ شينجياڭ تارباعاتاي ٴتۇيىندى وركەندەتۋ، ەسىك اشۋ سىناق رايونى بار.
بۇل ارادا التىن ٴتۇستى استىق القابى، قارداي اپپاق ماقتا اتىزى، الۋان ٴتۇستى جەمىس باعى، سونداي ـ اق تابىن ـ تابىن سيىر، قورا ـ قورا قوي جايىلعان تابيعي جايلىم بار.
بۇل ارادا تاعى مىڭداعان جىلداردان بەرى ەڭبەكشىلدىكپەن تابان استىنداعى وسىناۋ جەردى اشقان ٴار ۇلت تيانشان پەرزەنتتەرى بار، ولار ٴبىر ـ بىرىنە قارايلاسىپ، ٴبىرىن ـ ٴبىرى قورمال كورىپ كەلەدى.
شينجياڭ، شىنىندا، جاقسى جەر، ونىڭ جاقسى جاعى وتە كوپ، تىلمەن سۋرەتتەۋ قيىن.
ٴبىز بۇگىنگى باس كەيىپكەر _ شينجياڭنىڭ قاشقارىنا قايتا ورالايىق.
قاشقارعا جەتپەي شينجياڭعا كەلدىم دەمە. مىنە بۇدان قاشقاردىڭ شينجياڭنىڭ ايگىلى تانىسقىسى ەكەندىگىن كورۋگە بولادى.
قاشقار قانداي جەر؟
قاشقار مادەنيەت توعىسقان جەر _
قاشقار وتانىمىزدىڭ باتىس شەكاراسىندا، شينجياڭنىڭ باتىس وڭتۇستىك بولىگىنە ورنالاسقان، سولتۇستىگى تيانشان تاۋىمەن، باتىسى پامير ۇستىرتىمەن، وڭتۇستىگى قاراقۇرىم تاۋىمەن، شىعىسى تاكلاماكان شولىمەن جالعاسادى.
2000 جىلدان ارتىق ۋاقىتتىڭ الدىندا، جىبەك جولىندا كەرۋەن قوڭىراۋى سىلدىرلاپ، قاشقار حۋاشيا وركەنيەتىنىڭ نارلەندىرۋىندە تولىسا ٴتۇستى. ەجەلدەن كوپ ۇلت شوعىرلى قونىستانعان جەر بولعاندىقتان دا بۇل ارا كوپ ٴتۇرلى مادەنيەتتىڭ ارالاسۋىنىڭ، ىشتەسۋىنىڭ، توعىسۋىنىڭ دا ساحناسىنا اينالدى، ونىڭ مادەنيەتى مايەكتى.
مىسال كەلتىرىپ ايتار بولساق، شينجياڭداعى حالىق اراسىندا 3” كۇن تاماقتانباسام دا، ٴبىر كۇن شايسىز وتە المايمىن“ دەگەن ٴسوز بار.
سوناۋ تاڭ پاتشالىعى داۋىرىندە جياڭناننان كەلگەن شاي جىبەك جولىن بويلاپ قاشقارعا جەتكەن. شاي مادەنيەتى وسى ارادا بىرتىندەپ دامىپ، قازىرگە دەيىن جالعاسىپ كەلەدى.
قاشقار بايىرعى قالاسىنداعى عاسىرلىق شايحانادا اعاش سۇپىدا قورالانا وتىرىپ، ٴبىر شاۋگىم شاي دەمدەپ اڭگىمە شەرتىسۋ قاشقار تۇرعىندارىنىڭ ٴار كۇنگى مىندەتتى ىسىنە اينالعان.
جەرگىلىكتى قۇرىلىستاردا ريم ستيلىندەگى دىڭگەكتەر، پارسى ۇلگىسىندەگى اعاش ويمالار، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى سامالدىقتار مەن سارايلار بار... بۇلاردىڭ ٴبارى كوپ نەگىزدى مادەنيەتتىڭ ٴوز سۇلۋلىعىن ايگىلەگەن، سۇلۋلىقتان بىرگە سۋسىنداعان، توپتالىپ توعىسقان تاريحىن بايانداپ تۇر.
مىنە بۇل قاشقار، جىبەك جولىنىڭ وڭتۇستىك ارناسى مەن سولتۇستىك ارناسى وسى ارادا ٴتۇيىلىسىپ، مادەنيەت وسى ارادا توعىسىپ قوردالانۋدا. جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ قۇشاعىندا قاشقاردا تىرشىلىك تىنىسى جالىن اتتى.
قاشقار ەسىك اشا دامىعان جەر _
قاشقار ەجەلدەن جىبەك جولىنىڭ قاتىناس تورابى، جۇڭگو مەن شەتەل ساۋداگەرلەرى توپتالعان ساۋدا قالاسى. كەزىندە جۇڭگونىڭ باتىس وڭىرگە قاتىنايتىن جىبەك جولىنداعى ماڭىزدى ايالداماسى بولعاننان قازىر جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى وزەكتى رايونىنىڭ وڭتۇستىك شينجياڭداعى ماڭىزدى تىرەگى بولعانعا دەيىن قاشقار ”5 شەكارا وتكەلى 8 ەلمەن تۇتاسقان، ٴبىر جولى ەۆروپا _ ازيانى جالعاعان“ وڭىرلىك ورىن ارتىقشىلىعىنا سۇيەنىپ، جۇڭگونىڭ باتىسقا ەسىك اشۋداعى ماڭىزدى تەرەزەسىنە، سونداي ـ اق ورتا ازياعا، وڭتۇستىك ازياعا، باتىس ازياعا، ٴتىپتى، ەۆروپاعا كىرەتىن حالىقارالىق التىن داڭعىل جولىنا اينالدى.
ساندى مالىمەتتە كورسەتىلۋىنشە:
2023 ـ جىلدىڭ الدىڭعى 11 ايىندا قاشقار ايماعىنىڭ سىرتقى ساۋدا يمپورت ـ ەكسپورت جالپى قۇنى 77 ميلليارد 150 ميلليون يۋان بولىپ، بۇكىل شينجياڭ بويىنشا 2 ـ ورىندى ۇستاعان؛
2023 ـ جىلدىڭ الدىڭعى 11 ايىندا قاشقار كەشەندى قورعامالى باجى اۋماعىنىڭ يمپورت ـ ەكسپورت جالپى قۇنى 45 ميلليارد 660 ميلليون يۋانعا جەتىپ، شينجياڭداعى 4 كەشەندى قورعامالى باجى اۋماعى بويىنشا 1 ـ ورىندى ۇستاعان؛
”ٴبىر بەلدەۋ، ٴبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ باستاماسىنىڭ العا قويىلۋىنا، ەكونوميكانىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنىڭ ورنىقتى ىلگەرىلەۋىنە مەڭزەس، قاشقاردىڭ شۇعىلالى ٴساتى بىرىنەن سوڭ ٴبىرى جارىققا شىقتى.
2023 ـ جىلى 11 ـ ايدىڭ 11 ـ كۇنى جۇڭگو (شينجياڭ) ەركىن ساۋدا سىناق رايونى قاشقار اۋماعى ماڭدايشالىق اشىپ قۇرىلدى، بىلتىر 12 ـ ايدىڭ 11 ـ كۇنىنە دەيىنگى ٴبىر اي ۋاقىتتا قاشقار قالاسى بولىگىنىڭ وزىنەن 38 بازار تۇلعاسى سول ورىندا تىركەلىپ، شوعىرلى تۇردە 10 نىسانعا قول قويىسىپ، نيەت ەتكەن قارجى قوسۋ سوماسى 10 ميلليارد يۋاننان استى.
مىنە بۇل قاشقار. ەرتەدەن قازىرگە دەيىن ەسىك اشىپ دامۋ تولقىنىنىڭ الدىڭعى لەگىندە كەلەدى.
قاشقار باقىتتى دا بەرەكەلى جەر _
قاشقارعا بارعاندا، ”بايىرعى قالاعا بارماساڭ، قاشقارعا باردىم دەمە“ دەگەن ٴسوزدى ەستيسىڭ.
قاشقار بايىرعى قالاسى _ قاشقاردىڭ ىقشام كورىنىسى.
بۇل جەردەن ايرىقشا باتىس ٴوڭىر سالت ـ ساناسىنداعى مىڭ بۇرالعان بيلەردى، كوشە ونەرپازدارىنىڭ ەرەن ونەرلەرىن، ينتەرنەتتە تانىمال جۇرگىزۋشىلەردىڭ ۇستىنەن تاراتىلۋلارىن، شۇبىرعان ساياحات سەرۋەن اۆتوكولىكتەرىن كەز كەلگەن ۋاقىتتا كورۋگە بولادى، دۇكەندەردەن، جايمالاردان ايعايلاي ساتقان داۋىستاردى، قولونەر شەبەرحانالارىنان تاقىلداعان داۋىستاردى، جۇك تاسيتىن شاعىن اربالاردىڭ دوڭگەلەگىنىڭ داۋىستارىن، ٴار ٴتۇرلى اكسەنتتەگى ساياحاتشىلاردىڭ كۇلە سويلەگەن داۋىستارىن كەز كەلگەن ۋاقىتتا ەستۋگە بولادى.
توڭىرەكتىڭ ٴتورت بۇرىشىنان كەلگەن دوستار وسى ارادا باس قوستى.
تۇرعىن ۇيلەر ساۋدا دۇكەنىنە اينالدى، تۇرعىندار ساۋداگەرگە اينالدى، ساياحاتشىلار جاڭالىق اشۋشىعا اينالدى، حالىقتىق تۇسەلحانا، ساياحاتتاپ سۋرەتكە ٴتۇسۋ سياقتى جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپ كۇيلەرى قارىشتاپ دامىدى.
ساندى مالىمەتتە كورسەتىلۋىنشە:
2023 ـ جىلى قاشقار بايىرعى قالا كورىنىس ٴوڭىرى جالپى 8 ميلليون 749 مىڭ 700 ادام ـ رەت ساياحاتشى قابىلداپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن % 96.68 ارتقان.
2023 ـ جىلى قاشقار اۋەجايىن وزگەرتىپ، كەڭەيتىپ سالۋ نىسانى اياقتادى. ”قاشقار اۋەجايى“ رەسمي ”قاشقار لاينيڭ حالىقارالىق اۋەجايى“ دەپ وزگەرتىلىپ، شينجياڭداعى تۇڭعىش تارماق جەلىلى حالىقارالىق اۋەجايعا اينالعان.
2023 ـ جىلى قاشقار ايماعى 49 مەكتەپتى (بالاباقشا) جاڭادان سالىپ، كەڭەيتىپ سالىپ، جاڭادان 45 مىڭ 773 وقۋشى كوبەيتىپ قابىلداۋعا بولاتىن بولعان؛ 12 تىعىز بايلانىستىق اۋدان وڭىرىندەگى ەمدەۋ ورتاق تۇلعاسى ماڭدايشالىق اسىپ، 225 مۇشە ورىندى قامتىپ، نەگىزگى ساتى ەمدەۋ ـ دەنساۋلىق ساقتاۋ قۇرىلىمدارىن جاپپاي قامتۋدى جۇزەگە اسىرعان؛ 14 مىڭ 825 وتباسى بار 151 كونە، ەسكى شاعىن رايوندى وزگەرتكەن، قالا ـ قالاشىقتىڭ قامتاماسىزداندىرۋ سيپاتتى بەيقۇت ٴۇي ينجەنەرياسىنان نى4001 باستاپ سالعان...
حالىق تۇرمىسى _ حالىق باقىتىنىڭ نەگىزى. تۇرعىن ٴۇي، وقۋ ـ اعارتۋ، ەمدەۋ قامسىزداندىرۋى، جۇمىستاندىرۋ سياقتىلارعا ادامداردىڭ تاماشا تۇرمىسقا دەگەن تالپىنىسى شوعىرلانعان، ٴاربىر شارادا حالىق تۇرمىسىنىڭ اجەپتاۋىر سالماعى شوعىرلانعان.
مىنە بۇل قاشقار، ونىڭ تاريحى ۇزاق، مادەنيەتى توعىسقان، ومىرشەڭدىك كۇشى تاسقىنداپ، كۇن سايىن جاڭارىپ، اي سايىن تۇلەپ كەلەدى، ونىڭ ادامزات دۇنيەسىندە ەڭ مەيىرلى باقىت حيكاياسى بار، ول شينجياڭداعى ٴار ۇلت پەرزەنتتەرى تۇرمىس كەشىرگەن وسى ىرىستى توپىراقتىڭ ىقشام كورىنىسى.
